Blonde dreadlocks, zwarte knotjes – Wie kroeshaar heeft, wil het graag ontkroezen. Maar bij blanken worden vlechtjes, knotjes, en het wilde afrokapsel steeds populairder, vertelt schrijfster Mireille Liong-A-Kong.
Blonde dreadlocks, zwarte knotjes
Wie kroeshaar heeft, wil het graag ontkroezen. Maar bij blanken worden vlechtjes, knotjes, en het wilde afrokapsel steeds populairder, vertelt schrijfster Mireille Liong-A-Kong.
Loeiend van pijn duwt Malcolm X zijn hoofd in een wc-pot. Zijn haar staat in brand en de waterleiding is die dag afgesloten. Alleen in het toiletwater kan hij verkoeling vinden. In de speelfilm over het leven van deze Amerikaanse zwarte leider, zie je hoe de jonge Malcolm X zijn haar insmeert met een gemeen chemisch goedje om het te ontkroezen. Het middel moet meteen uitgespoeld worden, anders brandt het dwars door de hoofdhuid heen.
De scène is grappig voor blanke kijkers maar nog véél grappiger voor mensen met kroeshaar. Wie zwarte vrouwen naar hun haarverzorging vraagt, krijgt al snel een ‘geschiedenis van mijn kaalheid’ te horen. Naar schatting negentig procent van alle zwarte vrouwen ontkroest het haar (‘relaxen’), of heeft dat ooit gedaan. Veel hebben er last gehad van de bijwerkingen: geïrriteerde hoofdhuid, haarbreuk, haaruitval.
Wie een middagje over de Amsterdamse Albert Cuypmarkt loopt, ziet naast gerelaxt haar vele variaties in kroeskapsels: gevlochten haar, pijpenkrullen, twists (gewoon twee strengen ineengedraaid) of cornrows (mathematische patronen als in een kunstig gemaaid maisveld). Hip zijn ook de bantu knots; een hoofd vol kleine knotjes. De meest voorkomende variant is het ingevlochten of gewavede haar: aan het eigen haar vastgeknoopt nephaar dat je in allerlei kleuren en variaties kunt kopen.
De Amsterdamse Mireille Liong-A-Kong schreef het boek Kroeshaar, een gids voor de verzorging van zwart haar. ,,Ik ben eraan begonnen omdat ik zelf met de handen in het haar zat. Nooit zat het goed. En als ik het ging relaxen, brak mijn haar af. Ik zag mijn eigen gedoe met stijgende verbazing aan, tot ik moest concluderen: je hebt een complex.” Nu relaxt Liong-A-Kong nooit meer.
Door het schrijven van het boek ontdekte ze dat veel kennis over het verzorgen en stylen van kroeshaar door de trieste geschiedenis van de zwarten verloren is gegaan. En ook wat voor leuke dingen er met kroeshaar mogelijk zijn. Zelf draagt ze nu vlechtjes. Ze heeft ook een afro-kapsel gehad, en cornrows.
Volgens Liong-A-Kong bestaat onder zwarte mensen een negatief beeld van kroeshaar: ,,Ze zeggen: ‘kroeshaar is een vloek’. Of: ‘kroeshaar is slecht haar’. Belachelijk. Ik hoor ook weleens iemand zeggen: ‘bij ons in de familie komt kroeshaar niet voor’. Alsof het een ziekte is.” Dit gevoel van minderwaardigheid is ook de oorsprong van het ontkroezen.
Volgens Liong-A-Kong moesten zwarte slaven aanvankelijk hun haren verbergen of afscheren, omdat de blanke meesters het niet konden aanzien. Zwarten die in Europa of Amerika leefden, namen het dominante – blanke – schoonheidsideaal over. Dat betekent: een zo licht mogelijke huid, en haar zonder krullen. Wie hogerop wilde in de blanke wereld moest zich zo blank mogelijk kleden en gedragen. Omdat een zwarte echter nooit een blanke wordt, leidt dat tot zelfhaat.
In de zwarte emancipatiebeweging van de jaren zestig werd deze schizofrene situatie aan de kaak gesteld. Zwarten moesten weer trots worden op hun eigen cultuur en uiterlijk: Say it loud: I’m black, I’m proud! Beroemde soulzangers als Sam Cooke weigerden nog langer hun haar te ontkroezen. Liong-A-Kong: ,,Voor blanken was dat vaak een schok. Ze werden bang van dat wilde haar.” Zwarten lieten hun haar vrij groeien, waardoor de fameuze afro-kapsels ontstonden, enorme ronde bossen haar, zoals de Afrikaanse voorouders het ook gedragen zouden hebben.
Maar anders dan deze voorouders lieten de Europese en Amerikaanse zwarten hun afro’s wel netjes rondknippen, zodat het de beroemde microfoon-vorm kreeg. In de film Naked Gun 2 1/2wordt deze trend geparodieerd door OJ Simpson, die zo’n enorme afropruik draagt dat hij de deur van een disco niet doorkomt.
De tegenpool van Michael Jackson, die zijn uiterlijk ‘blanker’ heeft laten maken, is Bob Marley, de reggaezanger die zijn haar nóg natuurlijker liet groeien dan in een afro. Marley was volgeling van het rastafari-geloof, dat voorschrijft dat het haar geknipt noch gekamd mag worden. De lange kroesharen klitten dan vanzelf samen in dikke touwachtige strengen: ,,Since I threw the comb away/ I’m a rastaman ever since that day.” Een andere beroemde ambassadeur van het dreadlock-kapsel was voetballer Ruud Gullit in de jaren tachtig. Liong-A-Kong: ,,Dreadlocks is de meest natuurlijke manier om je kroeshaar te dragen. Veel mensen denken dat dreadlocks vies zijn. Maar je kunt ze gewoon goed schoonhouden.”
Belangrijk voor de ontwikkeling van de zwarte kapsels was de opkomst van de hip hop. Rappers laten hun haar doorgaans niet relaxen maar kappen het in gewaagde variaties. In de populaire cultuur wordt het schoonheidsideaal nu langzaam omgedraaid: blanke kinderen willen eruit zien als zwarte rappers. Blanke, alternatieve anti-globalisten lopen rond met blonde dreadlocks.
Mireille Liong-A-Kong: Kroeshaar, Contact, 13 euro.
