Sporen van de handel. Dit is de vertaalde titel van een indrukwekkende documentaire getitteld “Traces of the Trade.” Film regisseur Katrina Browne volgt de sporen van haar voorvaderen DeWolf, de grootste slavenhandelaren in de geschiedenis van Amerika. Samen met negen famillieleden legt ze de route van de slavenhandel af die haar voorvader James DeWolf tot de tweede rijkste man in heeft Amerika gemaakt. Dezelfde route zoals Katrina zelf verteld die de basis heeft gelegd voor het fortuin die van de nakomelingen niet alleen een vooraanstaande maar ook een zeer bevoorrechte familie heeft gemaakt.
Vertrekkend vanuit Bristol een voorbeeld stad in de Amerikaanse Staat Rhode Island waar de eerste DeWolf zich vestigde, gaat de groep naar een slavenfort in Ghana, een plantage in ruines op Cuba om vervolgens terug te keren naar Amerika. Een gemakkelijke trip is het niet. Er bestaat geen blauwdruk voor confrontatie met een dusdanig geweldadig verleden en de emoties lopen dan ook hoog op.
Ik werd met stomheid gelagen toen toen ik me realiseerde dat die emoties die ik registreerde van deze bevoorrechte Witte familie uit Amerika, nauwelijks anders waren dan die tussen ons Zwarte families uit Suriname juist wanneer het om het slavenverelden gaat.
Keti Koti
Tot ik besloot kroes te gaan heb ik nauwelijks echt goed nagedacht over de gevolgen van de slavernij. Opgegroeid in Suriname ben ik nooit iets te kort gekomen. Zonder onbescheiden te willen zijn kan ik zeggen dat ik uit een goed gezin van vijf kom, met meer dan genoeg mogelijkheden om me te ontwikkelen op welk gekozen gebied dan ook. Bewust van mijn zegeningen kan ik mezelf onmogelijk als een slachtoffer van de slavernij beschouwen.
Een Juli was voor ons een vrije dag om te herdenken hoeveel we als volk hebben kunnen overkomen. Achteraf denk ik dat zo een feestdag bijdraagt tot verwerken, vergeven en doorgaan.
Ook toen ik in Amsterdam ging studeren is het nooit echt in mij opgekomen om na te denken over wat de slavernij voor Nederland heeft betekend. Behalve een handjevol Surinamers waren de sporen van de handel zo goed als te verwaarlozen. Het was wel duidelijk dat Suriname geen onderwerp was op de Nederlandse scholen. Nederlanders weten nog steeds zo weinig van Suriname, dat ze verbaasd zijn dat we “zo goed Nederlands spreken”. Kwam Suriname ter sprake dan kreeg je steevast te horen dat de kolonien het welvarende Nederland alleen maar geld kostten.
De sporarische keren dat slavernij onverhoopt ter sprake kwam kreeg ik te horen dat Nederlanders van nu niks te maken hebben met misdaden gepleegd door voorouders van eeuwen geleden. Of, dat de Afrikanen die hun gevangen verkochten (mede?) schuldig zijn.
De discussie na de premiere in New York
Kroeshaar
Kroeshaar bracht mij er letterlijk toe mijn slavenroots te gaan ontwortelen. Haar ontkroezen is zo gewoon in de Afro-Surinaamse gemeenschap, dat ik me nooit heb gerealiseerd hoe schadelijk deze chemicalien wel niet zijn, noch dat een overgroot deel van onze vrouwen te kampen heeft met haarbreek en haaruitval als gevolg van het gebruik van deze spullen.
Wat voor mij echt onbegrijpelijk was, was dat het overgrote deel van Zwarte vrouwen de serieuze gevolgen voor lief neemt, en dat deze zichbare nadelen nauwelijks als probleem worden beschouwd. Waar iedere kroesharige voor gewaarschuwd zou moeten worden, word zelfs bagatelliserend over gesproken.
Opzoek naar een verklaring drong het tot mij door dat haar een opvallend gevoelig onderwerp is in de Zwarte gemeenschap. Hoewel het moeilijk is de vinger erop te leggen, komen er altijd onmiskenbaar diepe emoties bovendrijven. Deze onverklaarbare intense gevoelens brachten mij ertoe dieper op onderzoek uit te gaan.
Algauw realiseerde ik mij dat Zwarte mensen tot het enige ras op deze aarbol behoren, dat via het gerecht toestemming moeten verkrijgen om hun door god-geschonken haar op een natuurlijke manier te mogen dragen. Wat een geboorterecht is voor elk ander schepsel op aarde, is niet vanzelfsprekend voor een Zwart persoon met kroeshaar. Toen drong het tot me door dat er zelfs in dit nieuwe Millenium nog onrechtvaardigheden zijn die rechtstreeks verband houden met ons slavenverleden. Geen wonder dat de emoties tijdens een kroeshaar bijeenkomst vaak zo hoog oplaaien.
De diepe emoties die komen bovendrijven zijn volgens mij direct te relateren aan een onverwerkt slavenverleden. Waarom anders kan iemand pijnlijk ineenkrimpen bij een eenvoudige opmerking als “wat is jouw haar kroes?” Waarom durven Zwarte vrouwen anders nog steeds niet te gaan solliciteren met kroeshaar?
Op kroeshaar berust kennelijk nog steeds een stigma waarvan de pijn, het verdriet en zelfs de schaamte, op alle mogelijke manieren gecamaufleerd worden. “Slecht haar” is duidelijk een van de sporen van de handel.
De discussies die wij voeren zijn dan ook vergelijkbaar met de discussies die te zien zijn in Traces of the Trade. Tijdens het redeneren kruipen onbegrijpelijk heftige emoties naar boven. Overmand door gevoelens die moeilijk te plaatsen zijn, proberen we onze keuzes te verklaren en het verleden in perspectief te plaatsen. Nu kwam ik tot het besef dat de pijn, het verdiet en de schaamte die wij niet meteen begrijpen, maar wel duidelijk ervaren, terug te leiden zijn naar een onverwerkt slavenverleden.
Behalve dat deze film de gevolgen van Slavernij eens eindelijk van een ander perspectief laat zien, geeft het mij hoop. Hoop op nieuwe openingen in een maar al te vaak vastgelopen discussie. Deze wordt vaak afgehouden door argumenten als “je moet niet in het verleden blijven leven en de slavernij te lang geleden om de gevolgen ervan te bespreken.
Met deze nieuwe documentaire laat Katrina zien dat de sporen van de slavenhandel, hoe lang dan ook geleden, iedereen in een samenleving raakt. Belangrijker nog is dat een ieder op zijn of haar manier kan bijdragen tot de discussie die moet leiden tot meer begripvolle rasrelaties. Zoals zij het verwoord niet vanuit een schuld gevoel maar uit een oprecht gevoel van leed en verdriet.
Meld je aan voor de lezing op 22 juni: Slecht haar Ontworteld